Hættum þessu málþófi

„Málþóf kallast það þegar þingmaður eða þingmenn í löggjafarþingi reyna að hindra kosningu um frumvarp. Ein leið til þess er að draga umræður um frumvarpið á langinn með ræðuhöldum þangað til að flytjendur þess gefast upp á umræðunum og draga frumvarpið til baka.“ - af Wikipedia

Ræðukóngur Alþingis

Á Vísi í gær var birtur listi yfir þá þingmenn sem töluðu mest á liðnum vetri. Fyrstu fjögur sætin verma fjórir af sex þingmönnum Pírata. Þá vekur athygli að varaþingmenn Pírata skipa sér einnig ofarlega á lista, þrátt fyrir að hafa einungis tekið sæti um skamma stund. Nítján efstu sætin skipa þingmenn stjórnarandstöðunnar, með einungis einni undantekningu: fjármálaráðherra.

Þó sjálfsagt megi saka marga Pírata um óhóflega málgleði svona almennt—og undirrituð þar eflaust ofarlega á blaði—má einkum rekja árangurinn í ræðulanghlaupinu að þessu sinni til umræðna um útlendingafrumvarp dómsmálaráðherra, sem þvingað var í gegnum þingið þann 15. mars sl. eftir áralanga baráttu gegn þeim ómanneskjulegu breytingum sem þar voru að endingu knúnar fram án þess að fram færi skoðun á því hvort frumvarpið stæðist stjórnarskrá.

Ómenning og ómöguleiki

Sú menning hefur skapast í stjórnmálum hér á landi að þeir flokkar sem hafa komið sér saman um að mynda meirihluta og ríkisstjórn, fara nokkuð fjálglega með meirihlutavald sitt, virða vilja minnihlutans almennt að vettugi og ganga jafnvel út frá því að allar kröfur sem minnihlutinn gerir snúist um það að fella ríkisstjórnina og komast sjálf í meirihluta. Gott dæmi um þetta eru ummæli forsætisráðherra á landsfundi VG í vor, þegar hún sagði: „Þegar á móti blæs og við sitjum undir árásum þá er ágætt að hafa það hugfast að andstæðingar okkar vilja allt til vinna að komast í ríkisstjórn, til að gera sín eigin stefnumál að veruleika.“ En það sem helst hafði blásið á móti hreyfingu hennar vikurnar á undan var mikil andstaða bæði inni á þingi og úti í þjóðfélaginu við ómannúðlegt útlendingafrumvarp dómsmálaráðherra í ríkisstjórn hennar.

Einn stærsti ágallinn á meirihlutalýðræðinu er sá að flokkar geta verið með tæpan meirihluta þingmanna, en samt meirihluta, og þannig tekið ákvarðanir þvert á vilja næstum helmings þingsins. Sömuleiðis heldur þessi meirihluti á valdasprotanum við allar ákvarðanir en ekki einungis upp að því marki sem nemur þeim meirihluta, og því fer 51% meirihluti í reynd með 100% valdsins.

Dæmi um hversu algjört þetta vald meirihlutans er, er til að mynda að finna í þeirri staðreynd að aðeins einu lagafrumvarpi stjórnarandstöðuflokka hafi verið hleypt í gegn, eins og fram kom í fréttum í gær. Á heilum þingvetri var það aðeins frumvarp um bann við bælingarmeðferðum, sem samþykkt var undir lok þingsins.

Í krafti meirihluta getur ríkisstjórn nokkurn veginn gert það sem henni sýnist, og jafnvel getur sú staða komið upp að einn maður í ríkisstjórn geri bara það sem honum sýnist. Þetta orsakast af því að mikið þarf til þess að meirihluti lýsi yfir vantrausti á eigin ríkisstjórn eða einstaka ráðherra, enda eiga þau eigin sæti undir því að ríkisstjórnin haldi. Vald þeirra er því gríðarlega mikið, og langt umfram eiginlegt, lýðræðislegt umboð þeirra.

Málgleðin

„Málþófi hefur oft verið beitt á Alþingi Íslendinga. Þar sem Ísland er þingræðisríki og meirihlutastjórnir tíðkast er málþóf eitt af fáum tækjum stjórnarandstöðunnar til þess að láta í ljós óánægju sína.“ - Af Wikipedia

Jafnvel fyrir okkur sem finnst alveg óskaplega gaman að tala getur það tekið á að halda hverja ræðuna á fætur annarri, jafnvel án hlés, svo dögum skiptir. Við erum öll af holdi og blóði, þurfum svefn og næringu, og eigum líka okkar fjölskyldur og áhugamál utan vinnunnar. Það er því sjaldnast að ástæðulausu sem þessu skrapatóli lýðræðisins er beitt og þarf almennt mikið til að koma.

Ef við lítum aðeins á það hvers vegna minnihluti þings gæti talið það nauðsynlegt að nýta þetta eina tæki sem þau hafa til þess að skapa raunverulegan þrýsting á meirihlutann til þess að hugsa sinn gang, þá er ástæðan oftast önnur af tveimur: Minnihlutinn telur málið ekki í samræmi við hagsmuni og þar með vilja meirihluta þjóðarinnar. Eða minnihlutinn telur málið ekki í samræmi við stjórnarskrá.

Hvað með minnihlutann?

Til þess að sporna við alræði meirihlutans hafa þróuð lýðræðisríki komið sér upp öryggisventlum og varnöglum, m.a. til verndar minnihlutahópum og til verndar lýðræðinu. Þessir varnaglar eru með öðrum orðum settir til þess að setja valdi ríkjandi meirihluta mörk. Valdmörk. Slíka varnagla má gjarnan að finna í stjórnarskrám ríkja, sem eru grundvallarlög æðri öðrum, og sem torveldara er að breyta.

Mannréttindi eru eitt skýrasta dæmið um þetta. Vegna mannréttinda, sem við höfum ákveðið að setja í stjórnarskrá, líkt og mörg önnur vestræn lýðræðisríki, gæti meirihluti þings til dæmis ekki ákveðið að koma hér á dauðarefsingum, banna fóstureyðingar, afnema réttindi tiltekinna hópa eða svipta sveitarfélög sjálfstæði sínu. Meirihluti þings getur með öðrum orðum alls ekki gert allt það sem honum sýnist.

Stóra vandamálið - nauðsyn málgleðinnar

Vandinn í stjórnskipaninni hér á landi er sá að það er ekkert í ferlinu sem tryggir það fyrirfram að lög frá Alþingi standist stjórnarskrá. Í okkar kerfi fellur það í hlut dómstóla að skera úr um það, eftir á. Eftir að búið er að setja lögin. Eftir að þau hafa tekið gildi gagnvart borgurum landsins, jafnvel með heimild stjórnvalda til þess að beita fólk refsingum ef það hlýðir ekki. Eftir að brotið hefur verið á einstaklingi, og eftir úrskurð dómstóla, að því gefnu að manneskjan sem brotið er á sé í veraldlegri, félagslegri og andlegri stöðu til þess að ganga á eftir réttindum sínum með þeim hætti. Það er ekki fyrr en þá sem formlega er gengið úr skugga um það hvort lög sem samþykkt hafa verið á Alþingi standist mannréttindaákvæði stjórnarskrárinnar. Ótrúlegt, ekki satt?

Í frumvarpi til nýrrar stjórnarskrár, sem síðast var lagt fram af hálfu Pírata og fleiri árið 2020, var lagt til að sett verði á fót svokölluð Lögrétta, sem færi með eitt hlutverk stjórnskipunardómstóls, sem tíðkast víða erlendis. Var þar lagt til að fjórðungur alþingismanna geti óskað eftir áliti Lögréttu um hvort frumvarp til laga samrýmist stjórnarskrá og þjóðréttarlegum skuldbindingum ríkisins. Sambærilega tillögu höfum við Píratar ítrekað lagt fram um breytingu á lögum um þingsköp Alþingis, án þess að það hafi fengið brautargengi hjá, jú… meirihlutanum.

Með slíku fyrirkomulagi, sem tíðkast hjá flestum lýðræðisríkjum nútímans, má segja að spara hefði mátt þingi og þjóð um það bil 100 klukkustundir af ræðuhöldum um útlendingafrumvarpið, þar sem þeirri spurningu sem meirihlutinn beinlínis og ítrekað neitaði að fá svör við, hefði verið svarað: Stenst frumvarpið stjórnarskrá?

Þjóðaratkvæði og önnur þjóðþrifaráð

Önnur leið sem ríki hafa fundið til þess að sporna við því að minnihluti þings taki til örþrifaráða á borð við hið svokallaða málþóf, eru þjóðaratkvæðagreiðslur. Í mörgum ríkjum hefur tiltekinn fjöldi ýmist þings eða þjóðar heimild til þess að knýja á um þjóðaratkvæðagreiðslu um þýðingarmikil mál eða umdeild. Samkvæmt núgildandi stjórnarskrá lýðveldisins Íslands getur forseti synjað lögum staðfestingar og skal það þá borið undir atkvæði þjóðarinnar. Í drögum Stjórnlagaráðs að nýrri stjórnarskrá var lagt til að tíu prósent kjósenda gætu knúið fram þjóðaratkvæðagreiðslu um lög sem Alþingi hefur samþykkt.

Til viðbótar má svo nefna aðrar „smávægilegar“ breytingar sem þyrfti að gera á íslenskri stjórnskipan, svo sem með aðskilnaði löggjafarvalds og framkvæmdavalds með því að færa ráðherra út af þingi, en látum þetta nægja að sinni.

Hvað vilja þeir eiginlega, þessir Píratar?

Píratahreyfingin var ekki stofnuð til þess eins að bætast í flóru stjórnmálaflokka sem allir þræta um sama hlutinn. Píratar urðu til vegna nýrrar ógnar við grundvallarréttindi fólks, sem enginn stjórnmálaflokkur virtist vera að gefa gaum: stafræna byltingin.

Helstu áherslumál og baráttuefni Pírata um allan heim hafa alla tíð verið fyrir borgaralegum réttindum, beinu lýðræði eða aukinni aðkomu almennings að ákvarðanatöku með öðrum hætti, úrbætur á höfundarréttarlöggjöf í þágu nýjunga og sköpunar, gagnsæi, upplýsingafrelsi, tjáningarfrelsi og spillingarvörnum. Þá berjast Píratar gegn fjöldaeftirliti, ritskoðun og alræði stórfyrirtækja á internetinu. Þau baráttumál sem Píratar á Íslandi hafa valið að verja orku sinni í á liðnum vetri lúta öll að þessum áherslum með einum eða öðrum hætti.

Það má vera að forsætisráðherra og hennar flokkur haldi öll sem eitt að Pírötum gangi ekkert til annað en það sem vænta megi af öllum stjórnarandstöðuflokkum: Að vera einfaldlega á móti öllu og í andstöðu við allt sem meirihlutinn gerir, til þess eins að komast kannski sjálf í ríkisstjórn. Það má líka vera að eitthvað sé til í því að einhverja Pírata langi í ríkisstjórn, þó sú sem hér ritar sé ekki á þeim báti. Hvað sem því líður munu Píratar aldrei gefa afslátt af grundvallargildum hreyfingarinnar, að standa vörð um upplýsingarétt, tjáningarfrelsi og önnur borgaraleg réttindi, lýðræði og sjálfsákvörðunarrétt alls fólks.

Höfundur var í 3. sæti yfir ræðukónga Alþingis veturinn 2022-2023.

Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir

Þingmaður Pírata síðan 2021

Forrige
Forrige

Orkuskipti og óvinsælar aðgerðir

Næste
Næste

Að hafa skilning á öryggis­sjónar­miðum