Hver er iðnaðarstefna Íslands?

Á Íslandi hefur aldrei verið iðn­að­ar­stefna. Það hefur vissu­lega verið rekin stór­iðju­stefna lengi, sem ein­kennd­ist af linnu­lausri við­leitni stjórn­mál­anna til að smjaðra við erlenda fram­leiðslurisa í von um að þeir settu upp mann­afls­frekar verk­smiðjur hér á landi í skiptum fyrir ódýrt raf­magn. Reyndar er langt því frá að þessi stefna hafi lagst af, eins og nýlegt daður við kís­il­vers­iðn­að­inn ber með sér.

En iðn­að­ar­stefna fjallar ekki bara um stór­iðju, heldur almennt um hvað fólkið í land­inu ger­ir. Iðn­að­ar­stefna getur allt eins lagt áherslu á fjár­mála­þjón­ustu, ferða­þjón­ustu, eða örsmiðjur – hug­takið er á vissan hátt gallað vegna þeirra hug­renn­ing­ar­tengsla sem það skap­ar, en notum það samt, því það hug­tak er notað á heims­vísu í þess­ari umræðu: Industrial Policy.

Síð­asta til­raunin til að móta iðnaðar­stefnu var gerð um 1991. Þá reyndi Stefán Guð­munds­son, þing­maður Fram­sókn­ar­flokks­ins, að end­ur­vekja vinnu úr iðn­að­ar­ráðu­neyt­inu frá 1978. Í grein­ar­gerð með til­lög­unni seg­ir: „Mik­il­vægi iðn­þró­unar hefur auk­ist frá því sem var, sér­stak­lega þegar litið er til lands­byggð­ar­inn­ar, því enn er mann­afli á Íslandi í vexti og því verður starfstæki­færum að fjölga. Auk þeirra breyt­inga, sem gerst hafa innan lands, eru í sjón­máli breyt­ingar í við­skipta­löndum okkar sem hvort tveggja í senn munu skapa ný vanda­mál og nýja mögu­leika. Með allt þetta í huga virð­ist aug­ljóst að Ísland verður að hafa iðn­að­ar­stefnu sem hæfir þessum nýju aðstæð­u­m.“

Þetta er ennþá satt, næstum því þrjá­tíu árum síð­ar.

Vand­inn er að miklu leyti að það fór úr tísku, með Thatcher­isma og Reaga­nomics, að ríki hefðu skoð­anir á því hvernig iðnað skyldi reka. Ríkið skyldi hætta að skipta sér að einka­geir­anum og hann myndi þró­ast á eigin for­send­um.

Skiptar skoð­anir eru á því hvort og hversu mikið þetta hefur virk­að, ekki síst þar sem ríkið hefur þrátt fyrir þessar hug­myndir haft aðkomu að upp­bygg­ingu stór­iðju víða um land síðan þá, nema án þess að nein heild­stæð stefnu­mótun lægi því til grund­vallar – eða nokkur stefna yfir höf­uð.

Það mætti kalla þetta „hagla­byssu­að­ferð­ina“: að hlaða hag­kerfið ómark­vissum tæki­fær­iskornum og láta það skjóta hingað og þang­að. Vissu­lega mun það stöku sinnum hæfa og jafn­vel skilja eftir sig var­an­legt spor, en það vita samt allir að hægt er að ná meiri árangri með því að miða.

Hvernig miða önnur lönd?

Í bók Joe Stu­d­well, How Asia Works, er fjallað ítar­lega um iðn­að­ar­stefnur nokk­urra Asíu­ríkja, m.a. Suð­ur­-Kóreu, Jap­ans og Taí­vans, í kjöl­far síð­ari heim­styrj­aldar og hvernig þau byggðu mik­inn auð sinn í dag á mark­vissri stýr­ingu á fram­leiðslu­getu sinni.

Það er ekki þannig að þessi lönd hafi póli­tískt hand­stýrt hag­kerf­inu. Slíkt hefur aldrei virkað vel, eins og ítrek­aðar til­raunir ófrjáls­lyndra ríkja til þess á 20. öld sýndu glöggt.

Í stað­inn bjuggu þessi asísku ríki til öfl­uga efna­hags­lega hvata sem mið­uðu að því að búa til öfl­uga grunnatvinnu­vegi og byggja svo á þeim til að búa til sífellt lengri – og þar með verð­mæt­ari – virð­is­keðj­ur.

Þannig væri ekki sagt: „Við ætlum að styðja nýsköp­un“ og pen­ingum dælt í það án þess að setja skýr mark­mið umfram skýrslu­skil. Frekar væri sagt: „Við ætlum að styðja við fyr­ir­tæki sem ná að upp­fylla mark­mið“ og einmitt að styðja þá síður þau fram­leiðslu- og hug­vits­fyr­ir­tæki sem ná þeim ekki. Hver voru mark­mið­in? Þau voru ýmiss kon­ar, en oft­ast var stuðst við hráan og býsna ósann­gjarnan mæli­kvarða: Útflutn­ings­tekj­ur. Ef fyr­ir­tækið þitt náði meiri gjald­eyri inn í landið var hrein­lega tekið meira til­lit til þarfa þess.

Þetta er ekki endi­lega form sem við viljum líkja eftir í blindni, en kannski er eitt­hvað við þessa nálgun sem má læra af. Nefni­lega, mik­il­vægi skýrrar stefnu­mót­unar sem grund­vall­ast á skýrum mark­mið­um.

Hvert eigum við að stefna?

Af þessum ástæðum hefur und­ir­rit­að­ur, ásamt öðrum þing­mönnum Pírata og Fram­sókn­ar­flokks­ins, lagt fram á ný þings­á­lykt­un­ar­til­lögu Stef­áns Guð­munds­son­ar, þó með til­teknum breyt­ingum sem end­ur­spegla fram­þróun síð­ustu ára og ákall nútím­ans um sjálf­bærni.

Þegar við spyrjum okkur hvert Ísland eigi að stefna eru tveir þættir sem er sér­stak­lega mik­il­vægt að líta til. Í fyrsta lagi þarf að líta til lengd virð­is­keðja. Við vitum að fyr­ir­tæki með lengri virð­is­keðjur skila meiri tekj­um, betri laun­um, minni mengun og meira þjóð­arstolti en fyr­ir­tæki í hrá­fram­leiðslu. Áherslan verður að vera á að fjölga og styrkja slík fyr­ir­tæki.

Í öðru lagi þarf að líta til sjálf­bærni og fram­leiðni. Að því leyti sem þings­á­lykt­un­ar­til­laga okkar víkur frá upp­runa­legri þings­á­lykt­un­ar­til­lögu Stef­áns Guð­munds­sonar gerir hún það með því að leggja áherslu á sjálf­bærni og fram­leiðni umfram starfs­skil­yrði íslensks iðn­að­ar. Áskor­anir iðn­aðar á fyrri hluta 21. aldar snúa einkum að tvennu: Hvernig skuli ná að auka fram­leiðni að því marki að hún haldi í við fram­leiðni ann­arra OECD-­ríkja sem njóta góðs af gríð­ar­legri stærð­ar­hag­kvæmni og hvernig íslenskur iðn­aður geti sam­ræmst alþjóð­legum mark­miðum um sjálf­bærni, einkum í ljósi lofts­lags­breyt­inga.

Fyrsta iðn­að­ar­stefna Íslands

Sam­þykkt til­lög­unnar um mótun sjálf­bærar iðn­að­ar­stefnu væri mik­il­vægt fyrsta skref í að móta fram­tíð­ar­sýn Íslands eftir heims­far­aldur COVID-19, ekki síst í ljósi loft­lags­breyt­inga. Sam­fé­lagið allt gengur í gegnum breyt­ingar af stærð­argráðu sem hefur vart þekkst áður og iðn­aður mun taka breyt­ingum hér á landi eins og annar stað­ar. Okkar val er um hvort að við leyfum fjár­magni og gróða­sjón­ar­miðum að stýra þess­ari þró­un, eða hvort að við sem sam­fé­lag sam­mæl­umst um það hvaða mark­miðum eigi að stefna að. Eða eins og Stefán Guð­munds­son komst að orð­i:  „Með allt þetta í huga virð­ist aug­ljóst að Ísland verður að hafa iðn­að­ar­stefnu sem hæfir þessum nýju aðstæðum og því er þessi til­laga flutt.“Höf­undur er þing­maður Pírata.

Greinin birtist á Kjarnanum 14. október 2020

Kommentakerfi Pírata

Og ólögum eyða

Þegar öryggi okkar er ógnað hugsum við gjarnan um eigin hag en ekki annarra. Það er eingöngu...

On­lyFans, klám og ó­skyn­sam­legar refsingar

Umræðan um klám er mikilvæg og henni er hvergi nærri lokið. Það eru margir vinklar á henni...

Píratar í 10 ár og meira

Píratahreyfingin er 16 ára gömul á heimsvísu en 10 ára gömul á Íslandi. Árið 2013 tóku Píratar...

Borgarbúar skulu fá fyrsta flokks hjólastíga

Of oft þarf ég að grípa inn í tilvik þar sem mér finnst vanta upp á grænan...

Þegar kerfið segir nei

Þegar sambandsslit ganga vel eru þau samt erfið. Þegar þau ganga illa og annar aðilinn fæst jafnvel...

Áratugur í Íslenskum stjórnmálum

Það er sagt að vika sé langur tími í pólitík, svo það hlýtur að teljast ágætt að...

A Decade in Icelandic Politics

There is a saying that a week is a long time in politics, so the fact that...

Manneskjan í jakkafötunum

Áður en ég byrjaði í stjórnmálum sá ég þingmenn alltaf fyrir mér sem fólk í jakkafötum og...

Destroyed by Unjust Law

We tend to think of our own interests rather than others when our safety is threatened, but...

Og ólögum eyða

Þegar öryggi okkar er ógnað hugsum við gjarnan um eigin hag en ekki annarra. Það er eingöngu...

Börn í kerfinu þola enga bið

Samfélagið hefur nú heyrt hræðilegar og átakanlegar sögur af reynslu kvenna sem hlutu úrræði á Laugalandi í...

Suðvesturkjördæmi tapar þingmanni

Okkur mun ekki skorta áskoranir á nýju ári. Farsóttir, náttúruhamfarir og sveitarstjórnarkosningar auk þess sem Alþingi hefur...

Meina þingmenn það sem þeir sögðu?

Ríki heims stefna á að vinna langtum meira jarðefnaeldsneyti en óhætt er, ætli þau að ná markmiðum...

Lýðræði er miklu meira en bara kosningar

Slagorð Pírata fyrir alþingiskosningarnar er „Lýðræði - ekkert kjaftæði“ og ekki að ástæðulausu.  Píratar voru stofnaðir til þess...

Skattarnir sem þú sérð ekki

Við Píratar erum stundum gagnrýnd fyrir það að tala mikið um aðgerðir gegn spillingu. Það sé óþarfi...

Ert þú með lægri laun en þing­maður?

Píratar telja að skattkerfið eigi að vera tvennt: Stigvaxandi (á ensku: progressive) og grænt. Það þýðir annars vegar að...