Stutt er síðan Alþingi samþykkti loksins að fullgilda Sanning Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks. Ég fagna því mikilvæga skrefi en vill þó vekja athygli á því að við erum órafjarri því að geta að fullu löggilt samninginn. Íslensk lög eru nefnilega mörg hver í öskrandi mótsögn við kröfur samningsins.
Í tilefni alþjóðlegs dags um geðheilbrigði langar mig að deila með ykkur nokkrum ákvæðum í íslenskum lögum sem beinlínis heimila grafalvarleg mannréttindabrot gagnvart fólki með geðsjúkdóma.
Vissuð þið til dæmis að fóstureyðingarlöggjöfin gerir ráð fyrir því að lögráðamaður getur neytt ólögráða konu í fóstureyðingu?
Þvingaðar fóstureyðingar og ófrjósemisaðgerðir vegna fötlunar er meðferð sem sérlegur sendiboði Sameinuðu þjóðanna hefur lýst yfir að feli í sér pyndingar.
Fóstureyðingarlöggjöfin okkar árið 2016 gerir ekki ráð fyrir andmælarétti ólögráða konu hvers lögráðamaður ákveður að senda í fóstureyðingu. Hún gerir ekki ráð fyrir því að kona sem svipt hefur verið lögræði hafi rétt til þess að ráða yfir eigin líkama og frjósemi. Ólögráða konur hafa ekki einu sinni lagaleg úrræði til þess að skipta um lögráðamann. Árið er 2016 og lögin okkar heimila þvingaða fóstureyðingu á grundvelli fötlunar. Árið er 2016 og það var fyrst í ár sem lögræðislögin okkar tóku fyrir að dæmdir kynferðisafbrotamenn væru skipaðir lögráðamenn.
Vissuð þið að árið 2016 gera lögræðislögin okkar enn þá ráð fyrir því að geðsjúkdómur sé nægjanlegt tilefni til frelsissviptingar?
Eina skilyrði nauðungarvistunar í lögunum okkar í dag er að læknir líti svo á að maður þjáist af alvarlegum geðsjúkdómi, verulegar líkur séu á að svo sé, eða að ástandi manns sé svo háttað að því megi líkja við alvarlegan geðsjúkdóm. Semsagt, ef þú gætir mögulega verið með alvarlegan geðsjúkdóm eða hagar þér þannig þá má svipta þig frelsinu. Loka þig inni. Án þess að þú hafir gert neitt af þér. Án þess að nokkrum manni stafi nokkur einasta ógn af þér. Þetta segja lögin okkar árið 2016.
Evrópunefnd gegn pyndingum hefur bent íslenskum stjórnvöldum á að þessi lög standist ekki lágmarksskröfur um vernd gegn pyndingum og annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð allt frá fyrstu heimsókn nefndarinnar árið 1994. Stjórnvöld hafa því vitað af grafalvarlegum galla á lögræðislögunum í 22 ár án þess að hafa aðhafst nokkuð til þess að bregðast við því. Árið er 2016 en lögin okkar gera ennþá ráð fyrir því að geðsjúkir njóti ekki réttar til frelsis til jafns við aðra.
Vissir þú að ef að sýslumaður heimilar nauðungarvistun gefur það yfirlækni grænt ljós á að beita hinn nauðungarvistaða hvers kyns læknis- eða lyfjameðferð án samþykkis?
Lögræðislögin okkar gera ekki ráð fyrir því að nauðungarvistaðir hafi nokkuð val um þá meðferð sem þeir sæta í varðhaldi. Þau krefjast þess ekki einu sinni að þvinguð meðferð sé nauðsynleg til verndar lífi og heilsu sjúklingsins eða annarra. Evrópunefnd gegn pyndingum hefur beint þeim tilmælum til íslenskra stjórnvalda að heimild lögræðislaga til þvingaðrar meðferðar sé allt of rúm og að úr þessu verði að bæta, aftur frá árinu 1994. Sérlegur sendiboði Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum hefur nú lýst því yfir að þvinguð meðferð feli alltaf í sér vanvirðandi og ómannúðlega meðferð og valdi hún alvarlegum sársauka eða þjáningu geti hún jafnvel talist pyndingar.
Árið er 2016 en lögin okkar líta ennþá svo á að hafir þú verið sviptur frelsi vegna geðsjúkdóms, þá megi líka svipta þig mannhelginni og rétti þínum til þess að samþykkja eða hafna læknis- og lyfjameðferð.
Árið er 2016 og við höfum stigið stór skref; fullgilt Samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks; opnað umræðuna um geðheilbrigðismál og minnkað fordóma gagnvart fólki með geðsjúkdóma. En við eigum enn langt í land til þess að tryggja mannréttindi fólks með geðsjúkdóma til jafns við aðra.
Fyrst og fremst verðum við að leggja niður lögræðissviptingar og bjóða fólki þess í stað stuðning við ákvarðanatöku. Við verðum að breyta lögum sem heimila frelsissviptingu vegna geðsjúkdóms. Við verðum að koma á fót sjálfstæðri stofnun sem hefur eftirlit með öllum þeim stofnunum sem hafa umsjá með frelsissviptum einstaklingum. Við verðum að afnema lög sem leyfa þvingaða meðferð vegna geðsjúkdóms. Síðast en ekki síst, þá verðum við að afnema yfirráðarétt lögráðamanna yfir æxlunarfærum ólögráða kvenna!
