Sönnunarbyrði yfirvalda

Greinin birtist fyrst í Kjarnanum undir aðsendar greinar. Höfundur er Helgi Hrafn Gunnarsson þingmaður Pírata. 

Sönnunarbyrði yfirvalda

Nú ber­ast fréttir af því að valda­sjúk­ari yfir­völd í Evr­ópu sölsi undir sig sam­fé­lög sín í nafni neyð­ar­á­stands vegna COVID-19. Engum ætti að koma á óvart að hin hrotta­fengnu yfir­völd sem stjórna Ung­verja­landi fari þá leið; reyndar kemur á óvart hvað þau voru lengi að því.

Ung­verja­land er hluti af Evr­ópu­sam­band­inu. Það er ekki langt síðan það þótti næstum því óhugs­andi að Ung­verja­land myndi verða að alræð­is­rík­inu sem það breyt­ist núna hratt í. Þetta nefni­lega ger­ist. Lýð­veldi geta breyst í alræð­is­ríki á undra­skömmum tíma, sér í lagi á tímum neyð­ar­á­stands.

Enn­fremur er á engan hátt ljóst hversu lengi ein­hvers konar neyð­ar­á­stand muni ríkja vegna COVID-19. Þegar far­aldr­inum lýkur verður óhjá­kvæmi­lega uppi ein skrýtn­asta staða sem heim­ur­inn hefur séð í efna­hags­mál­um. Það ætti engum að dylj­ast að hún getur mjög auð­veld­lega getið af sér fjöl­breytta flóru af neyð­ar­á­stönd­um, eða jafn­vel verið við­var­andi neyð­ar­á­stand sjálf.

Á Íslandi erum við það heppin að þrátt fyrir hættu á ákveðnu óða­goti við setn­ingu neyð­ar­laga, sam­an­standa yfir­völd þó ekki af sið­lausum hrottum á borð við Viktor Orban, og þau mega eiga það að hafa ekki með­vitað reynt að nýta ástandið til að sölsa undir sig allt sam­fé­lag­ið. Sjálf­sagt finnst flestum það reynd­ar… næstum því óhugs­andi.

Að minnsta kosti hefur það ekki gerst enn­þá. En eins og við vit­um, getur það breyst með einum kosn­ing­um, sér í lagi við langvar­andi og yfir­þyrm­andi neyð­ar­á­stand. Fólk er til í vonda hluti þegar neyðin blasir við.


Virð­ing fyrir tor­tryggni

Helgi Hrafn

Og þá skal víkja að máli mál­anna í dag; snjall­síma-app­inu sem Land­læknir hefur nú hafið dreif­ingu á, sem heitir Rakn­ing C-19.Þrátt fyrir að í öllum helstu meg­in­at­riðum sé mynd­ug­lega staðið að gerð apps­ins er all­nokkur tor­tryggni í garð þess. Ástandið í sam­fé­lag­inu vekur upp ótta um að til lengri tíma verði það liður í að draga úr frelsi borg­ar­anna á sam­bæri­legan hátt og yfir­völd freist­ast til sums staðar erlend­is.Það er alveg sama hversu vel er staðið að mál­um: sá ótti er ófrá­víkj­an­legt grunn­skil­yrði frjáls­lynds lýð­ræð­is­sam­fé­lags og yfir­völdum ber að sýna honum virð­ingu og taka hann alvar­lega. Sönn­un­ar­byrðin fyrir því að úrræði til móts við COVID-19 séu á engan hátt lang­tímaógn við frelsi borg­ar­anna, er á herðum yfir­valda. Almenn­ingi ber engin skylda til að treysta yfir­völd­um; þvert á móti. Tor­tryggni er nefni­lega eina leiðin til að forð­ast örlög eins og Ung­verja­lands. Um leið og við förum að treysta yfir­völdum í blindni fyrir einka­gögnum okkar bjóðum við hætt­unni heim með því að einn dag­inn kjósa yfir okkur ill­menni á borð við þau sem sífellt verða vin­sælli í frjáls­lyndum lýð­ræð­is­ríkj­um.Rakn­ing C-19 hefur farið í gegnum umfangs­mikið rýn­is­ferli. Bæði hafa fær­ustu tölvu­ör­ygg­is­sér­fræð­ingar lands­ins rýnt það og dreif­ing­ar­að­il­arnir Google og Apple rýna það einnig áður en það er sett í dreif­ingu á símum not­enda.En því miður þarf að fjalla aðeins um örfá mis­tök sem hafa verið gerð, sem óhjá­kvæmi­lega dregur úr trausti til apps­ins og hefði mátt fyr­ir­byggja með réttri stefnu fyrir far­ald­ur­inn.

  1. Ef spurt er að því, er svarað að kóð­inn (upp­skrift­in) að app­inu verði gerður opin­ber og því rýn­an­legur af almenn­ingi og sér­fræð­ing­um. Hins­vegar er ennþá óvíst hvort allur kóð­inn verði gef­inn út og sömu­leiðis hvenær. Rétt­ara hefði verið að hefja verk­efnið opið frá grunni og aldrei skrifa línu af kóða sem ekki væri rýn­an­leg af hverjum þeim for­rit­ara á Íslandi sem hefði áhuga á; þar á meðal þeim örygg­is­sér­fræð­ingum sem fengnir voru til að rýna það. Einnig hefði átt að til­kynna um opin­bera útgáfu kóð­ans á sama tíma og til­kynnt var um verk­efn­ið, frekar en að láta ein­stak­linga með áhyggjur af gegn­sæi og örygg­is­málum sækj­ast sér­stak­lega eftir upp­lýs­ingum um þau. Þessi seina­gangur við útgáfu kóð­ans hefur valdið mik­illi tor­tryggni, algjör­lega að óþörfu.
  2. Mis­vísandi skila­boð um virkni apps­ins hafa þvælt umræð­una gríð­ar­lega mik­ið. Á einum stað stendur að gögnin geym­ist ein­ungis í símum not­enda, en þeir geti sent þau inn ef þeir grein­ast með smit, en á öðrum stað stendur að appið geti greint hverjir séu í návígi við hvern, og svipar þá til TraceTo­gether-apps­ins í Singa­pore sem virkar á allt annan hátt en hið íslenska. Mót­sögnin í þessu tvennu er kannski ekki aug­ljós þeim sem ekki þekkja vel til hug­bún­að­ar­gerð­ar, en hún er æpandi í röðum tækni­manna. Tækni­leg til­högun svona verk­efna er nefni­lega aðal­at­rið­ið, en ekki auka­at­riði. Það skiptir öllu máli að rétt og skýrt sé greint frá því hvernig appið virki og því miður hefur verið mis­brestur á því með til­heyr­andi tor­tryggni bæði tækni­manna og ann­arra.

Þegar þetta er skrifað bíður und­ir­rit­aður spenntur eftir því að kóð­inn verði gef­inn út svo hægt sé að lesa hann og von­andi að full­vissa tor­tryggna not­endur um að appið virki eins og því hefur verið lýst í sinni mein­laus­ustu mynd. En hvorki er vitað hvort nógu mikið af kóð­anum verði gefið út til að meta megi virkn­ina í heild sinni, né er vitað hvenær. Það er væg­ast sagt óþægi­leg staða sem er í þokka­bót algjör­lega óþörf.


Hug­bún­að­ar­gegn­sæi skiptir máli

Allt þetta er ein­kenni þess að yfir­völd hafa ekki sett sér stefnu um að hug­bún­aður sem yfir­völd þrói eða kaupi sér­smíð­að­an, skuli vera opinn (e. open-so­urce) og gegn­sær. Þetta er samt raun­veru­lega ein­föld og sjálf­sögð krafa. Ef yfir­völd hefðu þegar sett sér þá stefnu að sér­smíð­aður hug­bún­aður skyldi gef­inn út opinn, þá væri miklu auð­veld­ara að fá borg­ara sem sinna þeirri sam­fé­lags­legu skyldu sinni að tor­tryggja yfir­völd, til þess að nota appið og þar með taka auk­inn þátt í bar­átt­unni gegn COVID-19.Hrópið í eyði­mörk­inni um opinn hug­búnað heyr­ist sjaldn­ast hátt í sam­fé­lag­inu vegna þess að flest fólk telur sig ekki hafa næga þekk­ingu á tækni­málum til að skilja neitt í þeim (sem er í sjálfu sér ekki endi­lega rétt). En í grunn­inn má lýsa opnum hug­bún­aði sem gegn­sæj­um: for­rit sem hvaða for­rit­ari sem er getur skoðað undir húdd­inu og sagt til um hvernig virki.Við gerum ský­lausa kröfu um að verk­lag yfir­valda sé gegn­sætt. Við viljum vita undir hvaða kring­um­stæðum yfir­völd geri hvað, hvenær þau geri það og með hvaða afleið­ing­um. Fjöl­miðlar og almenn­ingur geta kallað eftir gögnum og því stað­fest, að gefnum nægum mann­afla, að kerfið virki raun­veru­lega eins og það er aug­lýst. Þetta er kallað gegn­sæi. Hvers vegna er hug­bún­að­ur, sem sífellt sinnir stærra og stærra hlut­verki í verk­lagi yfir­valda, und­an­skil­inn svo sjálf­sagðri kröfu?


Tækni­málin útundan

Það er svo sem efni í aðra grein og gott betur nákvæm­lega hvers vegna tækni­málin eru svo auð­veld­lega und­an­skilin í allri umræðu um gegn­sæi, frelsi og lýð­ræði. Hér skal látið duga að segja, að það er engin góð ástæða fyrir því, ein­ungis léleg­ar. Að hug­bún­aður sé opinn, sem yfir­völd ýmist búa til sjálf eða kaupa sér­smíð­að­an, er jafn sjálf­sagt og sú heil­brigða tor­tryggni sem þarf að ríkja í garð yfir­valda í hverju því frjáls­lynda lýð­ræð­is­sam­fé­lagi sem vill búa til lang­frama við ýmist frelsi eða lýð­ræði, og hvað þá hvort tveggja.


Höfundur er Helgi Hrafn Gunnarsson, þingmaður Pírata

Kommentakerfi Pírata

Og ólögum eyða

Þegar öryggi okkar er ógnað hugsum við gjarnan um eigin hag en ekki annarra. Það er eingöngu...

On­lyFans, klám og ó­skyn­sam­legar refsingar

Umræðan um klám er mikilvæg og henni er hvergi nærri lokið. Það eru margir vinklar á henni...

Píratar í 10 ár og meira

Píratahreyfingin er 16 ára gömul á heimsvísu en 10 ára gömul á Íslandi. Árið 2013 tóku Píratar...

Borgarbúar skulu fá fyrsta flokks hjólastíga

Of oft þarf ég að grípa inn í tilvik þar sem mér finnst vanta upp á grænan...

Þegar kerfið segir nei

Þegar sambandsslit ganga vel eru þau samt erfið. Þegar þau ganga illa og annar aðilinn fæst jafnvel...

Áratugur í Íslenskum stjórnmálum

Það er sagt að vika sé langur tími í pólitík, svo það hlýtur að teljast ágætt að...

A Decade in Icelandic Politics

There is a saying that a week is a long time in politics, so the fact that...

Manneskjan í jakkafötunum

Áður en ég byrjaði í stjórnmálum sá ég þingmenn alltaf fyrir mér sem fólk í jakkafötum og...

Destroyed by Unjust Law

We tend to think of our own interests rather than others when our safety is threatened, but...

Og ólögum eyða

Þegar öryggi okkar er ógnað hugsum við gjarnan um eigin hag en ekki annarra. Það er eingöngu...

Börn í kerfinu þola enga bið

Samfélagið hefur nú heyrt hræðilegar og átakanlegar sögur af reynslu kvenna sem hlutu úrræði á Laugalandi í...

Suðvesturkjördæmi tapar þingmanni

Okkur mun ekki skorta áskoranir á nýju ári. Farsóttir, náttúruhamfarir og sveitarstjórnarkosningar auk þess sem Alþingi hefur...

Meina þingmenn það sem þeir sögðu?

Ríki heims stefna á að vinna langtum meira jarðefnaeldsneyti en óhætt er, ætli þau að ná markmiðum...

Lýðræði er miklu meira en bara kosningar

Slagorð Pírata fyrir alþingiskosningarnar er „Lýðræði - ekkert kjaftæði“ og ekki að ástæðulausu.  Píratar voru stofnaðir til þess...

Skattarnir sem þú sérð ekki

Við Píratar erum stundum gagnrýnd fyrir það að tala mikið um aðgerðir gegn spillingu. Það sé óþarfi...

Ert þú með lægri laun en þing­maður?

Píratar telja að skattkerfið eigi að vera tvennt: Stigvaxandi (á ensku: progressive) og grænt. Það þýðir annars vegar að...