Það er löngu þekkt að á krísutímum koma brestir í innviðum fyrr í ljós. Margra ára sparnaður magnar áhrifin og orsakar keðjuverkun sem getur keyrt kerfi um koll. Þau okkar sem hafa starfað innan almannavarnakerfisins þekkjum vel þær takmarkanir sem margir innviðir okkar glíma við. Við höfum til að mynda um áratugaskeið æft það að setja upp loftbrú með sjúklinga til Norðurlandanna ef stórslys verður á Íslandi, slys sem myndi krefjast meira af heilbrigðiskerfinu okkar en það getur sinnt. Á þeim æfingum höfum við alltaf gert ráð fyrir því að geta reitt okkur á nágrannaþjóðir þegar okkar kerfi springur. En nú, á tímum heimsfaraldurs, er staðan önnur.
Flótti
Á Íslandi er heilbrigðiskerfi sem gæti verið í heimsklassa, en því miður hefur áratuga sparnaður og launastefna sem er í engu samræmi við það sem tíðkast erlendis, gert það að verkum að þrátt fyrir sæmilegan tækjabúnað og þekkingu, þá getum við engan veginn mannað heilbrigðiskerfið með viðunandi hætti. Langur vinnutími og lág laun hafa orsakað flótta úr heilbrigðisstéttunum, bæði í aðra geira innanlands og á erlenda grundu. Ekki bætir úr skák að þrátt fyrir allt hið fallega tal um að umbuna starfsfólki í framlínu heimsfaraldurs, þá eru efndirnar ekki eftir því. Er það nema von að fólk gefist upp.
Á sama tíma hafa stjórnendur og stjórnmálamenn á Norðurlöndum fullan skilning á því að það þarf bæði að fjárfesta í fólki og umbuna því fyrir erfitt starf á krísutímum. Gott dæmi er að starfsfólk á Karólínska sjúkrahúsinu í Stokkhólmi fær þreföld laun þegar það mætir í vinnu þegar það átti að vera í sumarfríi. Á sama tíma fær hjúkrunarfólk hér á landi 2-3 yfirvinnutíma greidda fyrir það að hætta snemma í sínu fríi.
Íkveikjur
Svör stjórnmálamanna hér á landi eru þau að nógu sé eytt í heilbrigðisþjónustu og því þurfi aðeins að auka framleiðni og innleiða stafræna umbyltingu. Sem aðili sem hefur leitt stafrænar umbyltingar víða um heim og unnið við að auka framleiðni í mannúðarstarfi víða um heim, þá er eitt grundvallarprinsipp sem er vel þekkt þegar kemur að slíkri vinnu. Það er að ekki er hægt að laga ferla eða nýta nýja tækni betur þegar starfsfólkið er í endalausri vinnu við að slökkva elda. Síst af öllu er það hægt á krísutímum.
Yfirlýsingar um að nægt fjármagn sé þegar sett í heilbrigðiskerfið og að fólk þurfi bara nýta það betur og vinna hraðar eru ekki til þess fallnar að bæta ástandið. Þvert á móti er það eins og að kasta bensín á bálið og leiðir einfaldlega til þess að enn fleira starfsfólk brennur út. Sér í lagi þegar litið er til þess að ástæðan fyrir yfirlýsingunum er sú að ef sækja þarf meira fjármagn til heilbrigðiskerfisins þá þarf það að koma með auknu auðlindagjaldi og hátekjuskatti, nokkuð sem er of nátengt þeim sem yfirlýsingarnar gefa.
Brunaútsala
Á hápunkti faraldursins í fyrra þurftu því miður margir, af þeim sem ég hef unnið með við mannúðarstörf víða um heim síðustu tvo áratugi, að taka þær erfiðu ákvarðanir í heimalandi sínu um hvaða sjúklingar fengju að lifa og hverjir myndu þurfa að deyja sökum þess að ekki voru nægileg sjúkrarými fyrir alla þá sem þurftu innlögn á sjúkrahús. Stjórnendur Landspítala segjast nálgast óðfluga þessi mörk og bráðum gætu læknar þurft að taka ákvörðun um það hvort þú eða foreldrar þínir fái að lifa. Það eru ákvarðanir sem enginn læknir á að þurfa að taka í ríku landi eins og Íslandi.
Við þurfum að stórauka fjárfestingu í fólki innan heilbrigðiskerfisins. Við þurfum að borga starfsfólki samkeppnishæf laun, bæta starfsumhverfi þeirra og stórauka nýliðun innan kerfisins. Við þurfum að umbuna starfsfólki þegar það leggur á sig ómælda aukavinnu og áhættu, til þess að við og ástvinir okkar lifum.
Við megum ekki setja líf fólks á brunaútsölu eða láta heilbrigðisstarfsfólk brenna út, einungis vegna stjórnmálamanna sem eru fastir í kreddum um hver skuli bera byrðarnar í samfélaginu. Við þurfum stjórnmálamenn sem eru tilbúnir að forgangsraða rétt. Sem segja það ekki vera einhverja „verstu hugmynd sem þeir hafi heyrt“ að ráða mannskap á stofnanir eins og Landspítalann. Við þurfum stjórnmálamenn sem átta sig á mikilvægi heilbrigðisþjónustunnar í gangverki samfélagsins – sérstaklega á tímum þegar sjálft frelsi landsmanna hvílir á herðum Landspítalans. Við þurfum stjórnmálamenn sem eru tilbúnir að leysa vandamálin í stað þess að bíða eftir því að þeir fái hugljómun við það að veikjast sjálfir og þurfa að upplifa hið brothætta kerfi á eigin skinni.
